Ondergrondse mug in Nederland

Bericht uitgegeven door het Laboratorium voor Entomologie en De Natuurkalender op [publicatiedatum]

Dit jaar kan een nieuwe steekmug toegevoegd worden aan de Nederlandse fauna: het tweelingzusje van de huissteekmug met de officiële naam Culex pipiens biotype molestus. Niet te onderscheiden van de huissteekmug, maar toch met een heel eigen karakter. De vindplaats is enigszins wonderlijk, of toch niet?

Reizigers en onderhoudspersoneel van de Amsterdamse metro meldden in 2009 overlast van muggen op de perrons. Muggen werden vervolgens in groten getale in een aantal afvalwatertanks gevonden. Genetisch onderzoek van deze muggen door collega’s van het RIVM en het CMV bevestigde dat het hier ging om de ondergrondse soort van de huissteekmug: Culex pipiens biotype molestus.

Dit tweelingzusje is een beetje een buitenbeentje. In tegenstelling tot de bekende huissteekmug (Culex pipiens biotype pipiens), heeft ze niet eens per se bloed nodig om haar eerste eitjes te ontwikkelen. Ze is eerder ook in Engeland en Duitsland in ondergrondse plekken aangetroffen en gaat niet zoals de huissteekmug in winterrust. Deze mug heeft bovendien, in tegenstelling tot de huissteekmug, een sterke voorkeur voor bloed van zoogdieren in plaats van vogels. Blijkbaar heeft deze mug zich uitstekend aangepast aan het donkere, warme, ondergrondse klimaat waar vogels niet direct voorhanden zijn. Het agressieve bijtgedrag van deze mug is overigens berucht: tijdens de Tweede Wereldoorlog werden Londenaren lekgeprikt terwijl ze in de Londen Underground moesten schuilen voor de Duitse bombardementen (1940-1941).

In Noord-Amerika speelt deze mug waarschijnlijk een belangrijke rol in de overdracht van het West-Nijlvirus, dat dit continent sinds 1999 in zijn greep heeft. Dit virus circuleert voornamelijk tussen vogels. Kruisingen van de huissteekmug en haar ondergrondse tweelingzusje, zogenaamde hybriden, komen ook voor en hebben hun voorkeur van hun beide ouders geërfd. Zij nemen dan ook bloed van zowel vogels als zoogdieren. Op deze manier kunnen hybriden dus het West-Nijlvirus van vogels naar de mens overdragen.

Waarschijnlijk bivakkeert deze mug al decennia lang ondergronds, maar is haar aanwezigheid niet eerder opgemerkt. Of deze vondst nu een verrijking is voor de Nederlandse fauna is uiteraard te betwijfelen. De mogelijke rol van deze mug voor de overdracht van ziektes in Europa is vooralsnog onduidelijk. Dat zal toekomstig onderzoek uit kunnen wijzen. Het gemeentelijk vervoersbedrijf heeft in ieder geval de bestrijdingsmaatregelen opgeschroefd.

Tekst: Sander Koenraadt, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University
Foto: Hans Smid, Bugs in the picture

Bron: Reusken et al. (2010), Journal of Vector Ecology 35, 210-212