Noodweer voor de grote parelmoervlinder

In Europa is de grote parelmoervlinder in veel landen nog vrij algemeen, maar in Nederland staat de vlinder door verschillende oorzaken sterk onder druk: stikstofdepositie met bodemverzuring en vergrassing tot gevolg, extreme droogte, en vraat door het wild. Uit veldonderzoek van De Vlinderstichting in samenwerking met de Wageningen Universiteit is gebleken dat de grote parelmoervlinder sterk afhankelijk is van de combinatie van, aan de ene kant, structuurrijke, heischrale vegetatie met hondsviooltjes voor de rupsen, en aan de andere kant, matig voedselrijke graslanden of ruigte met een rijk nectaraanbod van distels en knoopkruid voor de vlinders. Beide leefgebieden moeten binnen een paar honderd meter van elkaar liggen. Op militair vliegveld Deelen is deze combinatie veel meer te vinden dan op de Hoge Veluwe, waar maar weinig bloemen te vinden zijn. Bij droogte wordt de druk van het wild op het nectaraanbod bovendien nog versterkt.

Bladanalyse van de viooltjes gaf overal een overmaat aan stikstof aan. Dit wordt in de hand gewerkt door de aanhoudend hoge stikstofdepositie in combinatie met droogte. De onbalans tussen stikstof en andere voedingsstoffen als fosfor was zo groot dat de groei en overleving van de rupsen hierdoor waarschijnlijk wordt verminderd. Dat zou nader moeten worden onderzocht.

Hoewel de aantallen grote parelmoervlinders de laatste jaren sterk zijn gedaald op het militair Vliegveld Deelen en de vlinder op de Hoge Veluwe zelfs bijna is verdwenen, leverde het veldwerk toch een mooie verrassing op. Op de Terletse Heide werd een nieuwe populatie vastgesteld, in een bovendien erg kansrijk leefgebied.

Voor het behoud van de grote parelmoervlinder is het nodig om te werken aan herstel op landschapsschaal. Bovenop de al ingezette inspanningen om heischraal grasland te herstellen, is extra aandacht nodig voor de nabijheid van plekken met een goed nectaraanbod op plekken als wildweiden, matig voedselrijke graslanden of braakliggende akkerranden.

Aan het steeds vaker optreden van extreme droogte in het voorjaar en de zomer is door beheerders weinig te doen, maar de veerkracht van het leefgebied kan wel worden vergroot door a) het bevorderen van structuurrijke groeiplaatsen met hondsviooltjes, b) het vergroten van de vitaliteit van viooltjes door het tegengaan van bodemverzuring met steenmeel, en c) het beschermen van nectarplanten tegen de extra druk van vraat door het wild in de maanden juni en juli.

Deze aanbevelingen zijn besproken met de provincie Gelderland en met de betrokken terreinbeheerders. Op korte termijn worden de eerste acties al uitgevoerd, zodat we hopelijk nog lang van de grote parelmoervlinder mogen blijven genieten!

Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van de provincie Gelderland en het Rijksvastgoedbedrijf.

Tekst: Michiel Wallis de Vries, De Vlinderstichting
Foto’s: Kars Veling en Michiel Wallis de Vries, De Vlinderstichting