Kroos vlucht onder ijs

Bericht uitgegeven op vrijdag 9 januari 2009 door FLORON.

Planten hebben het moeilijk in deze koude periode, of valt dat wel mee? Hoe gaan planten om met vorst en hoe voorkomen ze dat ze bevriezen? Kroos bijvoorbeeld zakt in de late herfst naar de bodem van de sloot.

Vorstperiode is voor planten droge periode
Bij vorst bevriest het water in de cellen van planten die daardoor kunnen scheuren of barsten. Er zijn allerlei strategieën om dat te voorkomen. De planten zorgen er op een of andere manier voor dat ze weinig water bevatten, of dat het water antivries bevat. Bij planten wordt dat antivries meestal gevormd door suikers die ze in de cellen opslaan. Een vorstperiode is voor planten ook een droge periode. Veel water is immers bevroren, terwijl verdamping gewoon doorgaat. Planten die hun blad hebben verloren zullen niet veel verdampen en overleven zo de droogte. Groenblijvers, zoals Rhododendron, kunnen bij vorst verdrogingsverschijnselen vertonen. Het blad gaat hangen, net als in de dat in een droge zomer voorkomt. Als de vorstperiode niet te lang duurt komt het vanzelf weer goed.

Winterknoppen
Kroos zakt laat in de herfst naar de bodem van de sloot en komt in het voorjaar weer naar boven. Soms maken ze daarvoor speciale winterknoppen, met veel voedsel, om in het voorjaar krachtig te kunnen uitgroeien.

De meeste bomen en struiken laten hun blad vallen. De bladen voor het volgend jaar zitten opgevouwen in de knop die is overdekt met een waslaagje om verdamping te beperken en uitdroging te voorkomen.
Veel planten zitten onder de grond als wortelstok, bol of knol; lekker diep en hopelijk vorstvrij. Sommige planten overwinteren als zaad, vrijwel zonder water. Sommige zaadjes hebben een koude periode van een bepaalde duur juist nodig willen ze in het voorjaar kiemen.

100 jaar in museum en daarna tot leven gewekt
Bij vroege bolgewassen, zoals sneeuwklokjes, zijn de planten ook aangepast om vorst te kunnen doorstaan; ze zitten vol suikers. Overigens zitten ze ook vol gifstoffen, zodat ze niet worden opgegeten.
Mossen kunnen extra goed tegen droogte (en vorst!). Van sommige soorten is bekend dat ze na meer dan 100 jaar uit een museumcollectie tot leven konden worden gewekt, simpel door ze water te geven.
Vorst wordt door de meeste wilde planten in Nederland goed doorstaan. Het kan mis gaan als ze na de vorstperiode weer veel water hebben opgenomen en bijvoorbeeld knoppen gaan uitlopen. Dan kan een late nachtvorst veel schade aanrichten bij een bloeiende fruitboom.

Tekst en foto: Baudewijn Odé, FLORON