May the force be with you: over Yoda en andere beesten(namen)
Bericht uitgegeven door Natuurpunt Studie [land] op [publicatiedatum]
In de achttiende eeuw is Linnaeus ermee begonnen: het benoemen van planten, dieren en zwammen met een tweeledige naam. Een systeem dat goed werkt en nog altijd standhoudt. Parus major (letterlijk: grote mees) is bv. de universele, wetenschappelijke naam van de Koolmees. Die naamgeving gebeurt door wetenschappers en is in feite een droge materie, onderworpen aan allerlei strikte regels. Maar sommigen leggen toch de nodige creativiteit aan de dag: zo werd recent nog een pas ontdekte diepzeeworm genoemd naar het bizarre Star Wars-figuurtje Yoda.
Yoda purpurata, zo heet dat beest nu officieel: een purperroze diepzeeworm met een rare vorm. De uitstekende flappen lijken wat op Yoda’s puntige oren. De nieuwe worm werd door een team van Schotse wetenschappers ontdekt in de Atlantische oceaan op een diepte van 2.500 meter. Aangezien de soort geen nauwe verwantschap vertoonde met één van de bekende groepen, werd ze in een nieuw, afzonderlijk genus geplaatst. Het tweede deel van zijn naam (purpurata) dankt de worm aan haar opvallende purperen kleur. Diepzeewormen vormen een interessant studieobject omdat ze de link lijken te vormen tussen gewervelden en ongewervelden.
Deze worm is niet het eerste dier dat de naam van een (fictief) personage draagt. Vorig jaar haalde de ontdekking van een nieuwe Australische vlieg uitgebreid de media. Door de gele beharing op het achterlijf leek het alsof het beestje een gouden kont had. Dat deed de wetenschappers die het diertje beschreven aan de zangeres Beyoncé denken. En zo geschiedde: de vlieg gaat voortaan door het leven als Scaptia beyonceae. Volgens de ontdekkers ongetwijfeld de diva onder de vliegen.
Al in 1994 publiceerden onderzoekers van de Universiteit Gent een nieuwe Afrikaanse spin als Pachygnatha zappa, genoemd naar zanger Frank Zappa. En Sting kreeg omwille van zijn inzet voor het behoud van het regenwoud dan weer een Colombiaanse boomkikker naar zich genoemd, de Dendrosophus stingi.
Dat dieren naar personen genoemd worden, is overigens al een oud gebruik dat uit de achttiende eeuw stamt. Daarbij is het wel de gewoonte dat de ontdekker het dier niet naar zichzelf noemt (dat is namelijk 'not done'), maar naar een tijdgenoot of een belangrijk historisch figuur: zo gaat de Kuifaalscholver door het wetenschappelijke leven als Phalacrocorax aristotelis,een eerbetoon van Linnaeus aan Aristoteles. De vereerde figuren waren vaak zelf toonaangevende personen, maar soms ook niet. De achttiende-eeuwse ontdekkingsreiziger François Levaillant noemde een nieuwe opvallende vogel, de Narina Trogon, naar een zwart slavinnetje Narina, met wie hij een korte maar vurige relatie had. Nog nooit had hij zo'n mooie vogel gezien en de link met zijn schitterende zwarte parel was dan ook gauw gelegd. Ook Klaas, Levaillants vaste reiscompaan, kreeg zijn ‘eigen’ vogel: de Klaas’ koekoek Chrysococcyx klaas. Zulke namen maken de droge materie van nomenclatuur in elk geval iets sappiger.
En nu en dan raakt er ook een Vlaming vereeuwigd in een Latijnse naam. Zo zag Walter Verheyen als dank voor zijn vele onderzoek naar de taxonomie en biogeografie van Afrikaanse zoogdieren zijn naam vereeuwigd in de Congosorex verheyeni, een spitsmuis uit het geslacht der Congospitsmuizen. Nog eentje: Alexandre Prigogine, broer van de nobelprijswinnaar Ilya Prigogine, werkzaam in de vroegere Belgische kolonie Belgisch Congo als medewerker voor het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren (B), ontdekte begin jaren 1950 een nieuwe uilensoort in de streek van Kivu, Congo. De soort werd beschreven door de toenmalige directeur van het Afrikamuseum in Tervuren, Henri Schouteden en kreeg de naam van de verdienstelijke wetenschapper mee: Phodilus prigoginei. Weet u niet wat u uw vrouw voor haar volgende verjaardag moet geven? Ontdek dan gauw een nieuwe soort voor de wetenschap en noem het beest naar haar; zoals de Belg Rudy Jocqué die een nieuw genus van spinnen ontdekte en het prompt vernoemde naar de famlienaam van zijn vrouw: Tybaertiella. Of ze dat een leuk geschenk zal vinden, is niet zeker, maar een uniek cadeau is het in elk geval. Rudy moet trouwens niet onderdoen voor zijn vrouw want naar hem werden maar liefst 16 soorten genoemd!
Tekst: Wim Veraghtert, Dominique Verbelen, Natuurpunt Studie