2011: een bijzonder muggenjaar

Bericht uitgegeven door het Laboratorium voor Entomologie aan Wageningen Universiteit [land] op [publicatiedatum]

Een warm, zeer droog voorjaar, een zomer die maar niet wilde doorbreken en erg nat was, en uiteindelijk toch nog een heerlijke nazomer. Dit had ook zijn weerslag op de steekmuggen en leidde tot een bijzonder muggenjaar. In oktober en november werd meer dan de helft van het totaal aantal muggen van dit jaar gevangen.

Vanaf half maart werden de eerste steekmuggen waargenomen in onze muggenvallen in Wageningen en omgeving. Op zich niets bijzonders, aangezien de huissteekmug Culex pipiens uit haar winterrust ontwaakt zodra de dagtemperatuur boven de 10 graden uit komt. De aanhoudende droogte in april en mei zorgde er vervolgens voor dat er geen met water gevulde broedplaatsen beschikbaar waren. Met de voor de de mug lage, ongunstige luchtvochtigheid, liepen de aantallen zelfs terug naar nul. Een extreem natte maand juli (140 millimeter tegenover normaal 73 millimeter) zorgde er vervolgens voor dat er een muggenplaag werd voorspeld die zijn weerga niet zou kennen. De verwachte, zomerse temperaturen van augustus bleven echter uit en van een plaag was geen sprake meer. Totdat het uiteindelijk nog een warme nazomer werd in september. De muggenaantallen schoten onverwacht enorm omhoog en bereikten piekaantallen van gemiddeld 34 vrouwelijke muggen per dag in de val, tegenover slechts twee gemiddeld in de maanden juni en juli. Dat was ongebruikelijk omdat rond eind september, als de daglengte onder de twaalf uur komt, de huissteekmug in winterrust gaat. Vanaf dat moment bleven de aantallen hoog en zakten weer tot het beginniveau eind van deze maand. Uiteindelijk werd in de maanden oktober en november maar liefst 55 procent van het totaal aantal muggen van dit jaar gevangen. Zeer bijzonder.

Slome muggen
Interessant is dat de muggen gevangen vanaf het piekmoment in september vrijwel allemaal een licht gezwollen, wittig achterlijf hadden. Dat is hun vetvoorraadje. Dat maken ze aan door zich kort voor de winterrust vol te stoppen met suikers uit nectar. Deze worden vervolgens in vet omgezet. Met hun gevulde achterlijf wordt vliegen een stuk lastiger. Veel mensen namen dit thuis ook waar: een mug binnenshuis dood slaan was een koud kunstje nu de muggen zo sloom waren.

Waarom er nog zo veel muggen zo laat in het seizoen werden gevangen, is niet helemaal duidelijk. De val lokt namelijk steekmuggen die op zoek zijn naar een bloedmaaltijd met behulp van koolstofdioxide. Dit komt vrij bij de verbranding van propaangas dat op de val is aangesloten. Wellicht dat de warmte die vrijkomt bij de verbranding van het gas een lekker warm plekje biedt voor de mug.

Volgend jaar
Of we volgend jaar vroeg in het voorjaar veel muggen kunnen verwachten, blijft onzeker. Dat hangt sterk af van wat de komende winter ons gaat brengen. Een zeer strenge winter kan tot sterfte leiden, maar een kwakkelwinter kan muggen vaker uit hun winterrust doen ontwaken. Dit kost veel energie, en is dus ongustig voor de mug. Bovendien hebben we nog 19 soorten andere muggen die algemeen voorkomen, elk met een eigen overwinteringsstrategie. Daar is de zogenaamde wintersteekmug (Culiseta annulata) er een van. Deze mug blijft ’s winters wel actief bloed zuigen. Herkenbaar is deze mug zeer zeker. Hij is tot wel twee keer zo groot als onze huissteekmug. Niet zo vreemd misschien dat er nog steeds veel getwitterd wordt over vervelende muggenbulten zo laat in het jaar...

Tekst en figuur: Sander Koenraadt, Laboratorium voor Entomologie, Wageningen University
Foto: Hans Smid, Bugs in the Picture