Sexueel overdraagbare ziekte bij vliegen slaat om zich heen

Bericht uitgegeven door de Nederlandse Mycologische Vereniging op [publicatiedatum]

Veel mensen hebben momenteel last van vliegen in huis. Wellicht biedt de schimmelziekte Entomophthora muscae in de toekomst uitkomst als bestrijder. Deze sexueel overdraagbare ziekte bij vliegen verandert zijn slachtoffers in zombies en dwingt ze omhoog te klimmen voordat ze hen doodt.

Rond deze tijd in de zomer is er een toenemende hoeveelheid vliegen die voor overlast zorgt. Menigeen zal ze een vreselijke ziekte toewensen. Maar dat hoeft niet, want deze ziekte is er al. De schimmelziekte Entomophthora muscae (letterlijk: insectendoder van de vlieg) maakt vooral in de tweede helft van het jaar veel slachtoffers. Met name onder huisvliegen en hun verwanten zoals de dambordvlieg op deze foto's. Er is berekend dat deze schimmelziekte meer slachtoffers maakt dan spinnen, vogels, reptielen, amfibieën en zoogdieren samen.

Wanneer een vlieg in contact komt met een spore van deze schimmel, groeit een schimmeldraad door een lichaamsopening het lichaam van de vlieg binnen. De groeiende schimmel verandert de vlieg binnen enkele dagen in een trage en overal tegenaan vliegende zombie. Letterlijk zelfs, want de schimmel tast de hersenfuncties van de vlieg aan en neemt deze over. Uiteindelijk dwingt de schimmel de vlieg zo hoog mogelijk naar boven te klimmen. Daar aangekomen laat hij de vlieg een typische houding aannemen, waarbij deze de vleugels uitspreidt en dood gaat. Daarna overwoekert de schimmel het lichaam. Hierbij zwelt het achterlijf op en kunnen de sporen zich verspreiden.

Het door de schimmel opgezwollen achterlijf van aangetaste vrouwtjesvliegen blijkt onweerstaanbaar voor rondvliegende mannetjesvliegen die behalve aan eten alleen maar aan sex denken. Slechts één aanraking zal de vlieg fataal blijken. De vlieg wordt bij de aanraking bestoven met sporen van de schimmelziekte. Voordat de mannetjesvlieg zodanig is aangetast dat de schimmelziekte ook hem regeert, heeft hij alweer een aantal andere vrouwtjesvliegen ontmoet en deze besmet met sporen die bij het contact met de dode vrouwtjesvlieg op zijn lichaam zijn terecht gekomen. Hoe seksueel actiever de mannetjesvliegen, hoe sneller de verspreiding van de ziekte.

Natuurlijk bestudeert de wetenschap met interesse de mogelijkheden van deze schimmel voor de bestrijding van vliegen. Het belangrijkste probleem tot nu toe is dat de sporen nogal kort leven en de schimmelsoorten van het geslacht Entomophtora nogal soortspecifiek zijn.

Onder insecten heersen veel ziekten waarbij een schimmel of paddenstoel de hersenfunctie van het insect overneemt en deze aanstuurt alsof het een zombie is. Een schitterend voorbeeld is te zien in een fragment uit een natuurdocumentaire van David Attenbourough hieronder. Het zien van het groeien van een paddenstoel uit de nek van een insect, in dit geval een mier, laat de toeschouwer toch wel licht huiveren als bij het kijken van een horrorfilm. Zulke dramatische schimmelaantastingen zijn bij mensen gelukkig niet bekend.

Tekst: Menno Boomsluiter, Nederlandse Mycologische Vereniging
Foto’s: Marjon van der Vegte
Filmpje: 'Cordyceps: attack of the killer fungi', Planet Earth Attenborough BBC wildlife