Vroegst bloeiende Kleine keverorchis van Europa op Vlieland

Bericht uitgegeven door Werkgroep Europese Orchideeën [land] op [publicatiedatum]

Afgelopen weekend vonden twee leden van de Werkgroep Europese Orchideeën (WEO) op Vlieland de eerste bloeiende exemplaren van de Kleine keverorchis. Na een literatuurstudie blijkt dat nergens in Europa de soort zo vroeg bloeit als op de Nederlandse Waddeneilanden Vlieland en Terschelling.

Vroegbloeiende Nederlandse Kleine keverorchis is uniek voor Europa
Na een literatuurstudie bleek dat nergens in Europa Kleine keverorchis (Neottia cordata) zo vroeg tot bloei komt als op de Waddeneilanden Vlieland en Terschelling. Alleen op de Britse eilanden is melding gedaan van exceptioneel vroege bloei. Het ging hier om eind april.

De afgelopen jaren is Vlieland bezocht in april. Bloeiende planten werden aangetroffen op 22 april 2011, op 3 april stonden de meeste planten in knop. Waarschijnlijk bloeiden de eerste planten halverwege 3 en 22 april. In 2012 werden de eerste planten op 14 april in bloei aangetroffen. In 2013 werden de eerste planten pas op 29 april in bloei aangetroffen. Het relatief koude voorjaar zorgde voor een (ver)late bloei. In 2015 werden de eerste planten op 19 april in bloei aangetroffen. Gezien de hoge aantallen bloeiende planten (40-50), bloeiden de allereerste planten waarschijnlijk reeds een week eerder. Opmerkelijk is dat de bloei van Kleine keverorchis gekoppeld lijkt te zijn aan een geringe temperatuurstijging in de 1-2 weken voorafgaand aan de bloei. Bij het bestuderen van weergegevens van het KNMI (temperatuur gemeten 10 centimeter boven de grond op het meetstation op Vlieland) blijkt dat bij een aanhoudende temperatuur van minimaal 7 tot 8 graden gedurende ongeveer een week de planten tot bloei komen.

Mogelijke verklaring vroege bloei?
De vroege bloei is waarschijnlijk te wijten aan een combinatie van factoren. Een hiervan is de ligging. De Waddeneilanden hebben, in vergelijking met andere plekken in Europa, een relatief milde winter. De Dennenbossen waarin Kleine keverorchis voorkomt op de Waddeneilanden hebben, in tegenstelling tot andere groeiplaatsen in Europa, een open karakter en zijn voor de vochtvoorziening in hoge mate afhankelijk van de luchtvochtigheid die onder meer veroorzaakt wordt door zeewind. Daarnaast groeien de planten op de Waddeneilanden in de strooisellaag van dennennaalden of slaapmossen. Een groeiplek die snel opwarmt bij een temperatuurstijging in het voorjaar. In het buitenland groeien planten op heel andere plekken. In het noorden van Europa (Britse Eilanden, Scandinavië) groeien planten in vochtige heide en hoogveen of onder grote pollen heide van Struikhei. In meer zuidelijke regionen is Kleine keverorchis beperkt tot donkere Sparrenbossen met (Veen)mostapijtjes. In veel gevallen is het karakter van de groeiplaatsen in het buitenland een stuk vochtiger dan op de Nederlandse Waddeneilanden. Daarnaast zijn de winters langer en is het voorjaar kouder. Aangenomen wordt dat de gunstige ligging en het milde klimaat zorgt voor de vroege bloei van Kleine keverorchis op de Nederlandse Waddeneilanden.

Kleine keverorchis een nieuwkomer in Nederland?
Kleine keverorchis heeft zich pas recent gevestigd in Nederland en noemen we een naaldbosneofiet (overige naaldbosneofieten: Linnaeusklokje en Dennenorchis). De soort werd in 1949 voor het eerst aangetroffen in ons land (op Ameland). In de daaropvolgende jaren werd zij op meerdere Waddeneilanden gevonden (Vlieland, Terschelling en Schiermonnikoog. De aanplant van Dennenbossen in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw en de relatief hoge luchtvochtigheid (zeewind), maken de bossen een zeer geschikte groeiplaats. Meer achtergrondinformatie over de Kleine keverorchis is te vinden in een eerdere gepubliceerde reeks natuurberichten genaamd het Kleine Orchideeën Kwartet waarin een viertal orchideeën wordt belicht.

Tekst: Mark Meijrink & Eric Hartgers, Werkgroep Europese Orchideeën
Foto's: Mark Meijrink