Huismoeder belangrijke prooi van de gewone grootoorvleermuis

Bericht uitgegeven door de Zoogdiervereniging [land] op [publicatiedatum]

Een groot deel van het dieet van de gewone grootoorvleermuis bestaat uit huismoeders, zo blijkt uit onderzoek van het Bureau van de Zoogdiervereniging. 75% van de prooiresten in dit onderzoek was afkomstig van deze vrij grote nachtvlinder. De gewone grootoorvleermuis is een middelgrote vleermuis die vooral voorkomt in Oost- en Zuid-Nederland. Hij vangt vooral grotere prooien die hij meeneemt naar een veilige hangplek om op te eten.

Voor een stage-onderzoek werden in 49 kerken in de provincie Utrecht 75 objecten bezocht. Op zolders en in torens werd gezocht naar de verblijfplaatsen van vleermuizen. Op mesthoopjes van de gewone grootoorvleermuis (Plecotus auritus) blijven prooiresten achter met de vleugels van de gegeten nachtvlinders, die zijn afgebeten en niet worden opgegeten. Hier werden in totaal 101 dagvlinders en 126 nachtvlinders gevonden en gedetermineerd. De resultaten weergegeven in de figuur zijn het totaal aantal aangetroffen vlinders, levende en dode vlinders. De als prooirest aangetroffen vlinders zijn alle toe te kennen aan de uilnachtvlinders. De dagvlindersoorten kleine vos (Aglais urticae) en dagpauwoog (Aglais io) zijn rustend of dood gevonden in de gebouwen, maar nooit als prooirest.

De huismoeder (Noctua pronuba) maakt een groot deel uit van het dieet van de gewone grootoorvleermuis. 75% van de gevonden prooiresten bleek afkomstig van deze vrij grote vlindersoort uit de familie van de uilen (Noctuidae).

Jachtstrategie
De gewone grootoorvleermuis dankt zijn naam aan zijn grote oren. Deze gebruikt het dier voornamelijk om mee te jagen. De grote oren zijn een evolutionaire aanpassing om zachtere sonartonen uit te zenden en te kunnen opvangen. Aangezien grote prooien vaak meer geluid maken en veel energie opleveren als voeding, vangt de gewone grootoorvleermuis voornamelijk grotere prooien als kevers en nachtvlinders.

Er zijn twee jachtstrategieën bekend waarbij grootoorvleermuizen hun prooi te slim af te zijn. De vleermuis zoekt een boom op waar hij met behulp van zijn klauwen aan kan blijven hangen. Door zijn kop heen en weer te bewegen vangt hij de kleinste geluiden op die insecten maken op de grond en in de vlucht. Na het waarnemen van een prooi vliegt de vleermuis erop af. De gewone grootoorvleermuis gebruikt echolocatie om objecten te ontwijken maar wanneer hij zijn prooi nadert, stopt de vleermuis met het uitzenden van echolocatie en vervolgt de aanval met behulp van zijn uitstekende gehoor. De reden dat de vleermuis geen echolocatie gebruikt om zijn prooi te belagen is dat een aantal nachtvlindersoorten deze kunnen opvangen en hem dus kunnen ontwijken. De tweede jachtstrategie bestaat uit een langzame vlucht waarbij met zachte sonargeluiden een prooi wordt gelokaliseerd. Vervolgens bij benaderen van deze prooi wordt opnieuw de echolocatie stilgelegd en vangt de vleermuis zijn prooi op gehoor. Na het vangen van een grote prooi, zoekt de gewone grootoorvleermuis een veilige plek op om zijn prooi te eten.

Verdedigingsstrategie van uilnachtvlinders
Uilnachtvlinders zijn in staat om geluiden waar te nemen via een trommelvliesorgaan dat zich bevindt in de nissen van de metathorax. Uit onderzoek is gebleken dat het gehoororgaan van uilnachtvlinders uitsluitend dient als zintuig om belagers tijdig waar te nemen.Wanneer vleermuizen hun prooi naderen zenden ze steeds snellere en hardere geluiden uit. De nachtvlinder neemt dit waar met auditieve cellen in het gehoororgaan. Een impuls na het opvangen van het geluid zorgt ervoor dat de vlinder van zijn belager afvliegt en vervolgens een duikvlucht maakt. Hoe harder het geluid door de vleermuis, hoe sneller de duikvlucht van de uilnachtvlinder.

De vlinders zijn een lastige prooi voor de meeste vleermuizen. De gewone grootoorvleermuis heeft hiermee leren omgaan en kan dus prooien vangen die onbereikbaar zijn voor andere vleermuissoorten. Om deze reden kan de soort gemakkelijk in één gebied samenleven met andere vleermuissoorten.

Bescherming
De gewone grootoorvleermuis is een specialist in het jagen op voornamelijk grotere uilnachtvlinders. De huismoeder blijkt voor Utrechtse populaties gewone grootoorvleermuizen een belangrijke prooi. Deze vlindersoort is vrij algemeen in Nederland met een stijgende trend in aantallen. Om de gewone grootoorvleermuis effectief te kunnen beschermen is het van groot belang om rondom verblijfplaatsen voldoende foerageerbiotoop in stand te houden of te ontwikkelen. Dit kan bijvoorbeeld door waardplanten van de huismoeder te laten groeien in stadsparken en bosranden te creëren.

Tekst: Jurriën Kooijman en Hans Hollander, Bureau van de Zoogdiervereniging
Foto’s: Paul van Hoof; Juriën Kooijman