De driehoekige kelkblaadjes bij Dodemansvingers (rood omcirkeld)

Dodemansvingers; zeldzame kustplant floreert in Amsterdam

FLORON
10-JUN-2014 - Dodemansvingers is een zeldzame plant die in West- en Zuid-Europa vooral in kustgebieden wordt aangetroffen. Tot eind van de vorige eeuw was deze soort in Nederland alleen bekend van één plek in de duinen van Voorne, waar zij in 1975 was ontdekt. Deze groeiplaats was enkele decennia de meest noordoostelijke groeiplaats in Europa. Na 2000 werden er langs de kust en meer landinwaarts enkele nieuwe groeiplaatsen ontdekt. Recent is duidelijk geworden dat Amsterdam, met meer dan honderd exemplaren, het grootste bolwerk van deze soort binnen Nederland is.

Bericht uitgegeven door FLORON [land] op [publicatiedatum]

Dodemansvingers is een zeldzame plant die in West- en Zuid-Europa vooral in kustgebieden wordt aangetroffen. Tot eind van de vorige eeuw was deze soort in Nederland alleen bekend van één plek in de duinen van Voorne, waar zij in 1975 was ontdekt. Deze groeiplaats was enkele decennia de meest noordoostelijke groeiplaats in Europa. Na 2000 werden er langs de kust en meer landinwaarts enkele nieuwe groeiplaatsen ontdekt. Recent is duidelijk geworden dat Amsterdam, met meer dan honderd exemplaren, het grootste bolwerk van deze soort binnen Nederland is.

De verspreiding van Dodemansvingers (foto: NDFF en FLORON)Groot was de verrassing toen in de zomer van 2011 tijdens een inventarisatie in de Amsterdamse wijk Slotervaart een groot exemplaar van de zeldzame Dodemansvingers (Oenanthe crocata) werd aangetroffen. Deze soort was tot dan toe alleen bekend van enkele groeiplaatsen in de duinen dichtbij de kust. Dit exemplaar groeide echter langs een slootkant, naast een drukke weg en een spoordijk. Achteraf werd duidelijk dat al in 2006 op anderhalve kilometer afstand van deze Slotervaartse plant een waarneming van Dodemansvingers was gedaan. In 2013 werden er ten noorden van de Sloterplas en bij de Houthavens weer twee groeiplaatsen ontdekt.

Dodemansvingers aan een Amsterdamse oever (foto: Peter Wetzels)

Naar aanleiding van deze laatste vondsten werd bij een nabijgelegen natuurtuin navraag gedaan of daar misschien Dodemansvingers was aangeplant. Dit bleek inderdaad het geval te zijn. Er was ooit door iemand in Engeland zaad verzameld en uitgezaaid in de veronderstelling dat het Wilde selderij zou zijn. Gelukkig werd de vergissing bijtijds ingezien zodat er geen slachtoffers zijn gevallen. Dodemansvingers is namelijk één van de meest giftige planten van onze wilde flora. De naam verwijst naar de zeer giftige vingervormige knollen. De rest van de plant is ook giftig, maar het kan geen kwaad om de plant aan te raken, zolang je maar niets van de plant binnen krijgt.

De bloeiwijze van Dodemansvingers; bloeischermen met afzonderlijke bolvormige deelschermpjes (foto: Peter Wetzels)

De afgelopen week is nagegaan hoe Dodemansvingers zich op de Amsterdamse groeiplaatsen weet te handhaven. Bij de Houthavens kon de soort niet meer teruggevonden worden. Waarschijnlijk is de soort hier verdwenen door een ongunstig maaibeheer. Op alle andere groeiplaatsen komt de soort nog steeds voor. De groeiplaats bij de Sloterplas bleek inmiddels meer dan 60 exemplaren te tellen. Al fietsend van de ene naar de andere groeiplaats werd er vanzelfsprekend ook uitgekeken naar de soort. Dit leverde maar liefst 5 nieuwe groeiplaatsen op. Alhoewel de soort niet zelfstandig Amsterdam heeft weten te bereiken, weet ze zich hier dus niet alleen goed te handhaven, maar verspreidt ze zich ook op natuurlijke wijze langs met elkaar in verbinding staande watergangen.

In Groot-Brittannië groeit Dodemansvingers niet alleen vlak bij de kust maar ook tot vrij ver in het binnenland. Blijkbaar kan de soort, met het warmer worden van het klimaat, nu ook in Nederland verder landinwaarts groeien. Wellicht helpt het een handje dat de stad altijd een warmer klimaat heeft. Mogelijk heeft Dodemansvingers zich inmiddels op meer plekken weten te vestigen, maar wordt ze over het hoofd gezien omdat niemand deze soort verwacht en omdat zij vaak samen groeit met algemene Schermbloemen als Zevenblad en Fluitenkruid, die een gelijkende bloeiwijze bezitten.

Waar kan Dodemansvingers verwacht worden? De soort groeit meestal in ruige, vaak enigszins beschutte oevervegetaties, dicht aan de waterkant maar niet in het water. Vaak liggen de groeiplaatsen op steenglooiingen maar ook groeiplaatsen op zandige bodems komen voor. Bij alle groeiplaatsen in Amsterdam is er sprake van een oever aan de voet van een helling of talud. Er moet dus hogere grond in de buurt zijn waardoor er water ondergronds afstroomt (oppervlakkige kwel). Ook op de groeiplaatsen in de duinen staat de plant op plekken waar zoet water opkwelt.

Hoe kan Dodemansvingers herkend worden? De plant oogt stevig en kan tot 1,5 meter hoog worden. Het blad is selderij-achtig en is daarmee te onderscheiden van Fluitenkruid en Zevenblad. Een heel duidelijk kenmerk bij de bloemetjes zijn de vijf puntige driehoekige kelkblaadjes; bij veel schermbloemigen ontbreken de kelkblaadjes. Van een afstand valt op dat in de bloeischermen de afzonderlijke bolvormige deelschermpjes goed te onderscheiden zijn. Deze ogen een stuk witter en compacter dan de deelschermen bij andere schermbloemigen.

Het blad van Dodemansvingers (foto: Peter Wetzels)

De driehoekige kelkblaadjes bij Dodemansvingers (rood omcirkeld) (foto: Peter Wetzels)

Dodemansvingers bloeit nu volop. Daarom een oproep om langs waterkanten naar deze soort uit te kijken. Waarnemingen kunt u doorgeven via waarneming.nl of telmee.nl.

Tekst en foto's: Peter Wetzels, Stichting FLORON